Zespół Jelita Drażliwego – diagnoza i co dalej?
Zespół Jelita Drażliwego jest jednostką chorobową najczęściej diagnozowaną w poradniach gastroenterologicznych. Niejednokrotnie usłyszenie tej diagnozy bywa dla pacjenta frustrujące, gdyż okazuje się, że nie ma złotego środka, który natychmiastowo usunie nieprzyjemne objawy. Są jednak dietetyczne i psychologiczne metody, które konsekwentnie stosowane, mogą przywrócić komfort życia.
Zespół Jelita Drażliwego – co to za choroba i jakie są jej źródła?
Zespół Jelita Drażliwego lub Zespół Jelita Nadwrażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome – IBS) to przewlekła choroba przewodu pokarmowego, głównie odcinka jelita cienkiego i/lub jelita grubego, która nie jest uwarunkowana zmianami organicznymi ani biochemicznymi. Oznacza to, że w jednostce tej występują uciążliwe objawy, przede wszystkim:
- ból brzucha, najczęściej o charakterze skurczowym,
- zaburzenia rytmu wypróżnień,
- częste zaparcia, biegunki lub postać mieszana, w której zaparcia i biegunki występują naprzemiennie,
- wzdęcia brzucha,
- częste odbijanie, gazy,
- nudności i wymioty,
- zgaga,
- poczucie „przelewania w brzuchu”,
- obecność śluzu w kale,
jednak nie da się określić konkretnej przyczyny fizjologicznej czy biochemicznej, która do nich doprowadza.
Obecnie uwagę badaczy i praktyków przyciągają potencjalne czynniki patofizjologiczne choroby, m.in.:
- zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (ang. SIBO),
- długotrwałe stosowanie nieodpowiedniej, ubogobłonnikowej diety,
- zmiany w funkcjonowaniu psychicznym – przede wszystkim stany depresyjne, lęk, zaburzenia osobowości.
Diagnoza IBS i co dalej?
Wymienione wyżej potencjalne czynniki patofizjologiczne IBS powinny podpowiedzieć nam kierunek dalszego postępowania: należy przyjrzeć się diecie oraz sferze psychicznej.
Dieta:
Przede wszystkim należy zastanowić się na ile codzienna dieta zbliżona jest do podstawowych zaleceń zdrowego odżywiania. Jeśli różnica jest duża, warto wprowadzić na nowo podstawowe zasady prawidłowego żywienia:
- unikanie alkoholu,
- unikanie kofeiny i jej pochodnych,
- ograniczenie użycia soli i ostrych przypraw,
- w zamian zastosowanie delikatnych przypraw ziołowych,
- ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych,
- wprowadzenie większej ilości tłuszczów roślinnych – olejów, orzechów i pestek,
- unikanie smażenia, a zamiennie stosowanie gotowania lub pieczenia,
- zwiększenie spożycia warzyw i owoców,
- wprowadzenie do diety produktów pełnoziarnistych (w optymalnej ilości, gdyż ich nadmiar może pogarszać objawy w postaci biegunkowej IBS).
Jeśli po wprowadzeniu tych zmian objawy nadal występują należy rozważyć zastosowanie diety FODMAP – ograniczającej spożycie produktów, które zawierają fermentujące oligo-, di- i monosachary oraz poliole (ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP). W praktyce polega ona na zastosowaniu się do wytycznych: niespożywania produktów o wysokiej zawartości FODMAP i bazowania w codziennym jadłospisie na produktach o niskiej zawartości FODMAP (zobacz: tabela niżej).
| Grupa produktów | Duża zawartość FODMAP – produkty zakazane | Mała zawartość FODMAP – produkty zalecane |
| warzywa | cebula, szparagi, karczochy, brokuły, kalafior, patisony, brukselka, soczewica, groszek zielony, pory, buraki ćwikłowe, kapusta, grzyby, koper włoski, czosnek | marchew, pomidory, ogórki, papryka o wydłużonych strąkach, kapusta chińska, kiełki bambusa, seler, kukurydza, bakłażan, sałata, dynia, kabaczek, słodkie ziemniaki, szczypior |
| owoce | jabłko, gruszka, mango, gruszka chińska, arbuz, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki | banany, winogrona, kiwi, mandarynki, pomarańcze, ananasy, grejpfruty, cytryny, jagody, truskawki |
| mleko i produkty mleczne | twaróg, delikatne sery (np. mascarpone, ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, mleko (krowie, owcze, kozie), kwaśna śmietana, bita śmietana, mleko sojowe | ser (szwajcarski, cheddar, parmezan, mozzarella), ser brie, ser camembert, mleko migdałowe, mleko ryżowe, masło, masło orzechowe, margaryna |
| źródło białka | nasiona roślin strączkowych: soczewica, ciecierzyca, fasola, soja | mięso, ryby, drób, jaja, tofu |
| pieczywo i produkty zbożowe | żyto, produkty pszenne, pieczywo pszenne, płatki śniadaniowe pszenne z suszonymi owocami, makaron pszenny | pieczywo bezglutenowe, mąka orkiszowa, chleb orkiszowy na zakwasie, płatki ryżowe, mąka owsiana, płatki owsiane, makaron bezglutenowy, ryż, komosa ryżowa |
| orzechy i nasiona | orzechy nerkowca, pistacje | orzechy włoskie, migdały, orzeszki ziemne, orzechy pekan, orzeszki piniowe, orzechy makadamia, ziarna sezamu, pestki dyni, nasiona słonecznika |
| inne | syrop z agawy, miód, syrop glukozowo-fruktozowy słodziki: sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol | cukier kryształ, syrop klonowy, aspartam, stewia |
Jeśli chodzi o podejrzenie zespołem przerostu bakteryjnego (SIBO) dostępne są testy diagnostyczne, które są w stanie określić czy w obszarze jelita cienkiego występuje za dużo bakterii. Przy pozytywnym wyniku powinno być wdrożone leczenie pod okiem lekarza, opierające się na antybiotykoterapii i probiotykoterapii. Dieta FODMAP równocześnie stosowna może przyspieszyć proces leczenia.
Psychika:
To drugi ważny kierunek działań jeśli chodzi o leczenie IBS. Warto zastanowić się nad poziomem stresu, którego na co dzień doświadczamy, jakości naszego snu, ilości czasu na regenerację i rekreację, nastrojowi, samoocenie i oczekiwaniom, jakości kontaktów międzyludzkich. Jeśli jakiś obszar wydaje nam się niedostatecznie zadbany – warto szukać pomocy u specjalisty – psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry. Ze wsparciem eksperta i przy konsekwentnym wprowadzaniu zmian, jakość życia może się poprawić a wraz z nią objawy IBS mogą stać się mniej dokuczliwe.
Autorka: Agata Dutkiewicz
Źródła:
Bartnik W., Chojnacki J., Paradowski L., Skrzydło-Radomańska B., Tomecki R. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 2009, 1(1): 9-17.
Marsh A., Eslick E.M., Eslick G.D., Does a diet low in FODMAPs reduce symptoms associated with functional gastrointestinal disorders? A comprehensive systematic review and meta-analysis European Journal of Nutrition 2015, 3: 897–906.
Nehring P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Krasnodębski P., Karnafel W. Zespół jelita drażliwego–nowe spojrzenie na etiopatogenezę. Prz Gastroenterol, 2011, 6(1): 17-22.
The Monash University Low FODMAP diet, www.med.monash.edu [dostęp 2018-03-06]