Zabieg bariatryczny – wyzwanie dla otyłego Pacjenta, dietetyka i psychologa
Operacje bariatryczne to metody chirurgicznego leczenia otyłości, charakteryzujące się dużą skutecznością w redukcji masy ciała oraz minimalizowaniu powikłań metabolicznych.
Wyróżnia się 3 główne rodzaje zabiegów bariatrycznych:
- zabiegi restrykcyjne – zmniejszające objętość żołądka, zwężające drogi pasażu pokarmowego (regulowana opaska żołądkowa AGB adjustable gastric banding; pionowa opaskowa plastyka żołądka VGB vertical banded gastroplasty; rękawowa resekcja żołądka SG sleevegastrectomy)
- zabiegi wyłączające – wykluczające pewne obszary przewodu pokarmowego z drogi pasażu pokarmowego, tym samym zmniejszające powierzchnię chłonną i ograniczające trawienie składników odżywczych przez organizm (wyłączenie żółciowo-trzustkowe BPD bilio-pancreatic diversion; wyłączenie dwunastnicy DS duodenalswich)
- zabiegi skojarzone – łączące techniki zabiegów restrykcyjnych i wyłączających (zespolenie omijające żołądkowo-jelitowe z pętlą Roux-en-Y RYGB Roux-en-Y Gastric Bypass)
Obecnie w Polsce rozwijają się nowe ośrodki oferujące chirurgiczne leczenie otyłości, a zabiegi bariatryczne są coraz częściej podejmowane przez Pacjentów borykających się z otyłością. Niejednokrotnie pojawia się błędne przekonanie, że omawiana metoda leczenia nadmiernej masy
ciała jest prosta i względnie bezwysiłkowa dla osoby chorej. Jednak warto zauważyć, iż przeprowadzenie zabiegu to niewielki etap z długoletniego procesu terapeutycznego pacjenta. W procesie tym dużą rolę odgrywa nie tylko chirurg, ale także dietetyk, psycholog, a najważniejsza rola przypada oczywiście samemu Pacjentowi.
Wskazania i przeciwskazania do leczenia bariatrycznego oraz przygotowanie Pacjenta:
Do wykonania zabiegu bariatrycznego obowiązują konkretne wskazania i przeciwskazania.
Pierwszym istotnym kryterium jest otyłość – na poziomie otyłości olbrzymiej (BMI≥40 kg/m 2 ), na którą według specjalistów Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością choruje ponad 700 tysięcy Polaków. Wskazaniem do zabiegu jest również otyłość II stopnia (BMI≥35 kg/m 2 ) powikłana poważnymi chorobami metabolicznymi – np. cukrzycą typu 2, hipercholesterolemią, chorobą wieńcową, bezdechem sennym, wynikającym z nadmiernej masy ciała itd. Operacje wykonuje się u osób między 18 a 60 rokiem życia, bierze się również pod uwagę sytuację rodzinną, zawodową Pacjenta, przewidując na ile zabieg polepszy funkcjonowanie chorego w tych obszarach.
Przeciwskazań do wykonania operacji bariatrycznej jest więcej. Obejmują one aspekty somatyczne, takie jak: przewlekłe choroby zapalne przewodu
pokarmowego (np. zapalenie przełyku, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Chrona, żylaki przełyku), ciężkie choroby układu krążenia, które uniemożliwiają znieczulenie ogólne Pacjenta podczas operacji, wrodzone lub nabyte zmiany w budowie przewodu pokarmowego (np. zwężenie wpustu żołądka), ciąża, uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Spośród przeciwskazań natury psychologicznej wymienia się choroby psychiczne, takie jak: ciężki epizod depresji, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia odżywiania – w szczególności
zespół napadowego objadania (binge eating disorder), bulimia nervosa, zespół jedzenia nocnego (night eating syndrome) oraz najważniejsze przeciwskazanie – przewidywany brak współpracy ze strony Pacjenta.
Prawidłowo przeprowadzony proces kwalifikowania Pacjenta do zabiegu powinien obejmować konsultację z psychologiem oraz dietetykiem.
Psycholog, podczas jednej lub kilku konsultacji, dokonuje wnikliwej oceny gotowości Pacjenta do podjęcia leczenia bariatrycznego.
Jest to bardzo istotny etap, gdyż umożliwia nie tylko wykluczenie psychologicznych przeciwskazań do leczenia, ale także przygotowanie mentalne chorego do dużej zmiany, która na niego czeka. Podczas takiej konsultacji ocenie podlegają m.in. subiektywny obraz choroby, obraz ciała, zasoby związane z utrzymaniem zdrowia, podstawowe objawy zaburzeń psychicznych. W razie potrzeby, czasami dodatkowo zaleca się konsultację psychiatryczną.
Bardzo ważne jest, by Pacjent odbył konsultację ze specjalistą posiadającym odpowiednie kompetencje do przeprowadzania tego typu oceny, gdyż umiejętności te nie są nauczane podczas podstawowego trybu kształcenia psychologów.
Przed zabiegiem istotne również jest zaangażowanie się w proces dietoterapii – początkowych zmian w sposobie odżywiania, które ułatwią postępowanie dietetyczne po zabiegu oraz wskażą, czy Pacjent jest zdolny do utrzymania się w diecie. Konsultacje z dietetykiem specjalizującym się w żywieniu pacjentów bariatrycznych, są również miejscem na edukację żywieniową Pacjenta – wytłumaczeniu zmian w stylu życia niezbędnych po operacji, potencjalnych efektów ubocznych, oczekiwanych rezultatach.
Opieka dietetyczna nad Pacjentem po operacji:
Po zabiegu Pacjenta czeka długi proces fazowych zmian w dietoterapii.
Pierwsze dni po zabiegu to okres rekonwalescencji, gdzie w bardzo małych ilościach przyjmuje się płyny obojętne, po 3 dniu wprowadzane są niewielkie ilości płynów odżywczych. W kolejnych tygodniach stopniowo wprowadza się odpowiednio zbilansowane, papkowate posiłki o
małej objętości, głównie pilnując dobrej jakości białka oraz zachowania zasad diety lekkostrawnej. Po kilku tygodniach, obserwując funkcjonowanie przewodu pokarmowego oraz wyniki badań laboratoryjnych, podejmuje się próbę wprowadzania bardzo małych posiłków stałych, również odpowiednio zbilansowanych i nieciężkostrawnych. Posiłki spożywane przez osoby po zabiegach często mają objętość mieszczącą się w ¼- ½ objętości filiżanki. Przy tak małych porcjach należy dodatkowo racjonalnie prowadzić suplementację niezbędnymi składnikami, których nie jesteśmy w stanie zbilansować w diecie: witamin rozpuszczalnych w tłuszczach A, D, E, K (zwłaszcza w przypadku zabiegów wyłączających lub skojarzonych, gdzie wchłanianie lipidów jest upośledzone), witamin z grupy B: B1, B6, B12, składników mineralnych: Ca, Fe z dodatkiem witaminy C, ułatwiającej jego wchłanianie.
Stała opieka dietetyka po zabiegu bariatrycznym zwiększa szanse na korzystne efekty leczenia otyłości, również może zapobiec niebezpiecznym powikłaniom, które niestety często towarzyszą Pacjentom.
Są nimi przede wszystkim: dumping syndrome, charakteryzujący się wymiotami, zawrotami głowy, kołataniem serca, zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi; oraz zespół ponownego odżywienia, który może wystąpić przy nagłej zmianie w odżywianiu z bardzo restrykcyjnej diety, przypominającej głodówkę do znacznego przejedzenia się. Zazwyczaj zespół ponownego odżywienia dotyczy osób niedożywionych, chorujących na choroby wyniszczające, np. nowotwory, anoreksję, natomiast nierzadkie są przypadki tego powikłania właśnie w grupie pacjentów bariatrycznych nieodpowiednio podchodzących do dietoterapii.
Zespół ponownego odżywienia jest kompilacją niekorzystnych zmian w metabolizmie, która może w ciągu kilku dni doprowadzić nawet do śmierci.
Konsekwencje psychologiczne po operacjach bariatrycznych:
Otyłość jest chorobą, która znacznie wpływa na samoocenę oraz funkcjonowanie społeczne, zawodowe Pacjentów. Przy jej leczeniu przewidywane są pozytywne zmiany w powyższych obszarach. Jednak niejednokrotnie okazuje się, że zmiany zachodzące po operacjach bariatrycznych w aspekcie obrazu siebie, obrazu własnego ciała, a także postrzegania Pacjenta przez otoczenie stają się dodatkowym stresorem, z którym trudno sobie poradzić
samodzielnie. Uświadamiając sobie jak szybka i duża zmiana zachodzi w wyglądzie i stylu życia osoby chorej, można zauważyć, że jest to jednak niewiele czasu na przystosowanie się psychiczne do tych zmian.
Publikacje naukowe i praktyka kliniczna wskazują, iż wielu Pacjentów doświadcza pogorszenia stanu psychicznego – związanego głównie z cechami zaburzeń osobowości, stanami dysforycznymi, objawami zaburzeń odżywiania czy zaburzeń obrazu ciała. Ponadto, wielu z Pacjentów boryka się z poczuciem presji wynikającej z nowej roli – osoby, która odniosła sukces w redukcji masy ciała, często są postrzegani przez otoczenie jako eksperci od
odchudzania. Bywa, iż z obawy przed tą presją i narzucaniem nowej roli, osoby po operacjach bariatrycznych izolują się społecznie, co nie wpływa pozytywnie na ich ogólne samopoczucie.
Podsumowując, leczenie bariatryczne jest długoterminowym procesem, podczas którego ważne jest zaangażowanie wielodyscyplinarnego zespołu – łącznie z dietetykiem klinicznym, psychologiem, czasem również psychiatrą.
Współpraca na każdym etapie procesu zwiększa szanse na osiągnięcie sukcesu terapeutycznego oraz zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia ciężkich powikłań somatycznych oraz psychicznych.
Autorka: mgr Agata Dutkiewicz – dietetyk, psycholog Amonaria
W Ośrodku Amonaria opieką nad Pacjentami bariatrycznymi zajmują się:
Dietetyk kliniczny – mgr Agata Dutkiewicz, mgr Natasza Siemienas
Psycholog, psychodietetyk – mgr Agata Dutkiewicz
Oraz zespół lekarzy specjalistów psychiatrów
Źródła:
- Hsu LKG, Mulliken B, McDonagh B, i wsp.: Binge eating disorder in extreme obesity. Inernational Journal of Eating Disorders 2002, 26: 1398–1403.
- Fried M., Yumuk V., Oppert JM, i wsp.: Interdisciplinary European guidelines on metabolic and bariatric surgery. Obesity Surgery 2014, 24(1): 42-55.
- Krotki M.A.: Rola dietetyka w opiece nad chorymi poddawanymi operacjom bariatrycznym. Postępy Nauk Medycznych 2015, 28: 667-672.
- Bleich SN, Bandara S., Bennett W L, Cooper LA, Gudzune KA: US health professionals’ views on obesity care, training, and self-efficacy. American Journal of Preventive Medicine 2015, 48 (4): 411-418.
- Jastrzębska M., Ostrowska L.: Zalecenia dietetyczne po zabiegach bariatrycznych. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, 1(4): 201–209.
- Van Hout GCM, et al.: Psychosocial functioning following bariatric surgery. Obesity surgery, 2006, 16 (6): 787-794.